Alle publiciteit rond het veertigjarig bestaan van Robert Smithsons land art project Broken Circle / Spiral Hill bij Emmen vormt een goede aanleiding om terug te gaan naar een ander historisch moment in de noordelijke kunst: het waddenproject van Han Jansen, uit 1980. In beide gevallen gaat het om een vorm van landschapskunst, een artistiek ingrijpen van de kunstenaar in de natuurlijke omgeving, maar het resultaat van hun ingrepen was natuurlijk totaal verschillend. Waar Smithson een ontwerp maakte en aan de hand daarvan nieuwe vormen in het landschap creëerde (die nog steeds te zien zijn, misschien voornamelijk dankzij het feit dat het terrein jarenlang niet toegankelijk was voor het publiek), bestond Jansens aandeel in één enkele handeling; hij strooide verschillende soorten kleurpoeder uit in de Waddenzee. Daarmee was zijn inbreng voltooid; vanaf dat moment nam de natuur het over en schiep haar eigen kunstwerk, in vluchtigheid en vergankelijkheid. De wind en de stroming verspreidden de kleuren en wie het geluk had daar op dat moment te staan kon een wonderbaarlijk schouwspel zich zien voltrekken: een zee die binnen een tijdsbestek van wat niet meer dan tien minuten of een kwartier kan zijn geweest, een totaal ander aanzien krijgt. Een egaal wateroppervlak dat zichzelf plotseling opdeelt in steeds groter wordende kleurvlakken om daarna, naarmate de poedergolven zich verder verspreiden en verdunnen, heel langzaam terug te keren tot haar oorspronkelijke tint.
Wouter Kotte, die erbij aanwezig was, schrijft in de catalogus van Hedendaagse Kunst Utrecht:
Wouter Kotte, die erbij aanwezig was, schrijft in de catalogus van Hedendaagse Kunst Utrecht:
‘Wat een ervaring aan den lijve te ontdekken hoe vermoeiend en soms levensgevaarlijk het inschilderen van het wad en het maken van die schitterende esthetische foto’s was. Wat een verbazing te constateren dat van deze vermoeienissen en ontberingen niets in de luchtigheid van de foto’s terug te vinden is. Wat een vakmanschap, wat een intensiteit, wat een inventiviteit, wat een bijna japans aandoende vanzelfsprekendheid waarmee de blauwe luchten en witte wolken in een rode zee weerspiegelen. Zen op het Groninger wad en alle deelnemers vervuld van satori. Toeval en beheersing samen in balans in het kunstwerk.’
In de monografie over Han Jansen staat een foto van John Stoel die allesbehalve rust uitstraalt: we zien Han Jansen tot zijn enkels in het slik staan, omringd door toeschouwers en fotografen, en uit een doos kleurpoeder in een smal stroompje strooien. Je kunt dit zien als de essentie van het werk, als een soort performance, maar voor mijn gevoel is het wezen van het werk wat er daarna gebeurt, als alle geploeter is opgehouden en iedereen in stilte (hoop ik) kijkt naar wat zich voor hun ogen voltrekt. Het moet een adembenemende ervaring zijn geweest, van visuele verrassing, met het geluid van de wind over de uitgestrektheid van het wad, en de geur van de zee. Maar dat is alleen meegemaakt door de mensen die daar stonden. Daarna is het werk vervlogen in de tijd en is het enige dat rest is wat er werd vastgelegd, als een souvenir. Daar moeten wij, die het alleen kennen uit de verhalen, het mee doen.
Maar diezelfde souvenirs zijn wel het enige tastbare dat is overgebleven van die ervaring, momentopnamen van de indrukwekkende gebeurtenis die zich daar moet hebben afgespeeld.
Onder de aanwinsten van KFN bevindt zich een drieluik van foto’s die Han Jansen bij die gelegenheid maakte. De Waddenzee in kleur, in tinten die de natuur nooit zelf zou hebben verzonnen, maar die op de een of andere manier toch harmoniëren met hun omgeving. Het zijn statische beelden, die per definitie niets kunnen weergeven van de dynamiek, de voortdurende verandering, maar die wel een tastbare en fraaie weerslag vormen van een van de meest opmerkelijke projecten die de noordelijke kunst heeft gekend.
