Curieus, curieus. Gisteren gevonden in een bevriend antiquariaat: een ansichtkaart, zwartwit, met daarop Sjoerd de Vries te midden van twee mannenportretten, of beter herenportretten, en een lege lijst die hij nadrukkelijk omhooghoudt. Uitgegeven door, uiteraard zou je bijna zeggen, het Tripgemaal Museum, Gersloot. Zijn oude makker Thom Mercuur. Nooit eerder tegengekomen.
Voor wie onbekend is met de ‘burgemeestersaffaire’ een korte uitleg. Begin zeventiger jaren kreeg Sjoerd de Vries in het kader van de Regeling Complementaire Arbeidsvoorzieningen Beeldende Kunstenaars, daarna bekend als BKR, de opdracht om drie portretten van Friese burgemeesters, de heren Brandsma, Harmsma en Van der Meulen. Geenszins uitzonderlijk, want portretopdrachten maakten deel uit van het gemeentelijk en provinciaal kunstbeleid. Het was een vorm van werkverschaffing, bedoeld om kunstenaars die onder de regeling vielen een basisinkomen te verschaffen. Een van hen was Sjoerd de Vries, die portretten maakte van schrijvers, bestuurders, museumdirecteuren. Het is niet de meest dankbare opdracht natuurlijk, het schilderen van plaatselijke notabelen, die hun beeltenis zo natuurgetrouw mogelijk en liefst ook nog enigszins flatteus op het doek willen zien. Maar de kachel moet branden. Dus schilderde De Vries portretten van obscure Friese schrijvers en dichters die al lang dood en vergeten zijn. Maar waar vele andere portrettisten terugzakken in een oninteressant realisme, hield Sjoerd de Vries vast aan zijn eigen stijl, en dat is ook de reden waarom die schilderijen hun onderwerp overleven. Het zijn de schilderijen die voortleven, niet de mensen die model stonden. En dat is voor een schilder een compliment.
Begin
jaren zeventig besluit het gemeentebestuur van Leeuwarden om drie naoorlogse Leeuwarder
burgemeesters door Sjoerd de Vries te laten vereeuwigen, voor de som van 3000
gulden per portret. De portretten van burgervaders Harmsma (1913-1966) en
Brandsma (1967-1983) leverden geen problemen op. Maar bij Van der Meulen
(1901-1993) ging het mis. De gepensioneerde magistraat is bitter teleurgesteld.
Het portret is ‘niet overeenkomstig de werkelijkheid’. De oren zijn te groot en
de haarkleur is afwijkend. Hij doet zijn beklag en als De Vries zijn
burgemeestersportretten wil exposeren, ontvangt hij een brief van B&W
waarin hem verboden wordt het portret van Van der Meulen ten toon te stellen.
Eerst moet het naar diens genoegen worden ‘verbeterd’, want hij vindt het
schilderij een ‘karikaturale afbeelding’. In een kort geding dat De Vries
aanspant wordt hij in het ongelijk gesteld en het schilderij wordt veilig
opgeborgen in het depot van het Fries Museum, onder de strikte conditie dat het
niet in het openbaar mag worden getoond.
In
1998 organiseert Thom Mercuur in het Tripgemaal Museum te Gersloot de tentoonstelling In
opdracht: portretten van Sjoerd de Vries. Bij de tentoonstelling wordt
een gebonden boekje uitgegeven in een oplage van 250 exemplaren, waarin door
verschillende auteurs uitgebreid wordt ingegaan op de ‘burgemeesterskwestie’.
Als frontispice wordt een foto van Sjoerd de Vries gebruikt waarop hij een lege
lijst omhooghoudt, ongetwijfeld om juridische problemen te vermijden. Maar wel
wordt een sticker bijgevoegd met een kleurenafbeelding van het portret van Van
der Meulen, dat op het witte vlak kan worden ingeplakt. Mercuur vindt dat er
eindelijk ‘recht moet worden gedaan’.
In
de rechtszaak bedong Van der Meulen dat zijn portret niet publiekelijk mocht
worden vertoond tot tien jaar na zijn dood. Hij overleed in 1993, en in 2003 werd het portret voor het eerst
tentoongesteld in het Fries Museum, in aanwezigheid van de kunstenaar. Het is
een merkwaardige vorm van poetic justice dat
'de man met de lange oren’ voor veel mensen in de eerste plaats in de
herinnering zal voortleven door dit schilderij, en door de manier waarop hij
zich tegelijk onsterfelijk en belachelijk maakte.
De
ansichtkaart is niet te koop; het boek Sjoerd de Vries: portretten opdracht
wel. Uiteraard bij Prentwerk.En
bezoekt u vooral de overzichtstentoonstelling van Sjoerd de Vries in Museum Belvedère,
Heerenveen/Oranjewoud, te zien is tot 7 januari 2017.
